Giải bóng đá Ngoại hạng Anh được thành lập vào ngày 20 tháng 2 năm 1992 với tên gọi FA Premier League sau quyết định của các câu lạc bộ tham dự Football League First Division tách khỏi Football League, một giải đấu khởi nguồn từ năm 1888, nhằm tận dụng lợi thế về các thỏa thuận bản quyền truyền hình.
Lịch sử hình thành
Bối cảnh
Sau thành công tại châu Âu những năm 1970 và đầu 1980, đến cuối những năm 80 đánh dấu những bước lùi của bóng đá Anh. Các sân vận động xuống cấp, những cổ động viên phải sử dụng cơ sở vật chất nghèo nàn, nạn côn đồ tràn lan, và các câu lạc bộ Anh bị cấm thi đấu tại các giải châu Âu trong 5 năm sau thảm họa Heysel năm 1985. Football League First Division, giải đấu cao nhất của nước Anh ra đời năm 1888, xếp sau Serie A của Italia và La Liga của Tây Ban Nha về số lượng khán giả cũng như doanh thu, một vài cầu thủ Anh nổi bật chuyển ra nước ngoài thi đấu.
Đầu thập niên 1990, xu hướng dần đảo ngược: tại World Cup 1990, Anh lọt tới vòng bán kết; UEFA, cơ quan quản lý bóng đá châu Âu, dỡ bỏ lệnh cấm các câu lạc bộ Anh thi đấu tại các giải đấu châu Âu cũng trong năm đó, kết quả là Manchester United giành chức vô địch UEFA Cup Winners’ Cup một năm sau đó.
Quyết định thành lập Premier League
Vào tháng 1 năm 1990, nhân vật truyền hình Greg Dyke được bổ nhiệm làm chủ tịch của London Weekend Television (LWT). Theo ông, ITV phải giành được bản quyền giải đấu từ BBC để trở thành giải đấu số 1 nước Anh. Dyke cho rằng muốn nâng cao thu nhập mà ITV phải giới thiệu “League that’s going to be all one division”.
Trong cuộc họp của Hiệp hội bóng đá (The Football Association – FA), 1 đề xuất về một giải đấu hoàn toàn mới dành cho các câu lạc bộ hạng nhất được đưa ra. Theo cựu chủ tịch FA Graham Kelly, 4 câu lạc bộ lớn nhất thời điểm đó đã đồng loạt ủng hộ phương án này thay vì phương án mở rộng Division One từ 21 đội lên 23 (bao gồm 2 đội từ Scottish League). Đó là Manchester United, Liverpool, Everton và Tottenham Hotspur.
Vào tháng 2 năm 1991, Hiệp hội các câu lạc bộ chuyên nghiệp được thành lập với sự điều hành của Rick Parry. Ngày 23 tháng 7 năm 1991, một cuộc bỏ phiếu có tính quyết định đã diễn ra. Tất cả 22 câu lạc bộ tham dự First Division có quyền biểu quyết đều đồng ý rời bỏ The Football League sau mùa giải 1991–1992.
Quá trình phát triển
Mùa giải đầu tiên (1992-1993)
Mùa giải 1992-93 là mùa giải đầu tiên của giải Ngoại hạng Anh. Có 22 đội tham dự, trong đó có 18 đội từ First Division mùa trước đó cùng 4 đội được lên hạng từ Second Division.
Các trận đấu diễn ra khá kịch tính với sự cạnh tranh quyết liệt giữa các đội mạnh như Manchester United, Aston Villa, Norwich City. Cuối cùng, Manchester United giành chức vô địch đầu tiên của Ngoại hạng Anh sau khi vượt qua Aston Villa.
Giảm xuống còn 20 đội (1995)
Năm 1995, giải Ngoại hạng Anh quyết định Giảm xuống còn 20 đội tham dự thay vì 22 đội như trước đây. Động thái này nhằm nâng cao tính cạnh tranh và chất lượng của các trận đấu.
Từ mùa giải 1995-1996 trở đi, Ngoại hạng Anh chính thức có 20 đội cạnh tranh mỗi mùa. Con số 20 đội được duy trì cho tới ngày nay.
Phát triển về quy mô và chất lượng
Trong những năm đầu thành lập, Ngoại hạng Anh phải đối mặt với sự hoài nghi từ nhiều phía. Tuy nhiên, giải đấu dần khẳng định được vị thế của mình nhờ sự đầu tư lớn về tài chính cũng như cơ sở vật chất.
Chất lượng các trận đấu ngày càng nâng cao nhờ sự góp mặt của nhiều ngôi sao đẳng cấp thế giới. Các đội bóng Anh cũng gây ấn tượng mạnh mẽ trên đấu trường Châu Âu. Điển hình là chiến thắng của Manchester United tại Champions League mùa 1998-1999.
Đến nay, Ngoại hạng Anh được đánh giá là một trong những giải VĐQG hàng đầu thế giới cả về chuyên môn lẫn thương mại. Giải đấu thu hút hàng triệu khán giả, tỷ lệ lấp đầy sân cao và tạo ra khối lượng lớn các khoản thu cho các CLB.
Thể thức giải đấu
Giải Ngoại hạng Anh gồm 20 đội thi đấu vòng tròn 2 lượt đi và về, mỗi đội thi đấu 38 trận mỗi mùa. Các tiêu chí xếp hạng dựa trên tổng điểm, hiệu số bàn thắng bại, tổng số bàn thắng ghi được.
Đội nhiều điểm nhất vào cuối mùa giải sẽ giành chức vô địch. Ba đội đầu bảng được tham dự Champions League mùa sau. Đội thứ 4 sẽ tham dự vòng play-off Champions League.
Thể thức thi đấu
- 20 đội tham dự
- Thi đấu vòng tròn sân nhà – sân khách
- Mỗi đội thi đấu 38 trận (19 trận sân nhà, 19 trận sân khách)
- Căn cứ vào tổng điểm, hiệu số bàn thắng bại, tổng số bàn thắng để xếp hạng
Cách tính điểm
- Thắng: 3 điểm
- Hòa: 1 điểm
- Thua: 0 điểm
Các câu lạc bộ Premier League tại các giải quốc tế
Các câu lạc bộ tham dự Ngoại hạng Anh có thành tích ấn tượng tại các đấu trường quốc tế:
Champions League
Là giải đấu cấp CLB uy tín nhất châu Âu. Các CLB Anh giành được nhiều thành công:
- Manchester United: 3 chức vô địch (1968, 1999, 2008)
- Liverpool: 6 chức vô địch (1977, 1978, 1981, 1984, 2005, 2019)
- Nottingham Forest: 2 chức vô địch (1979, 1980)
- Aston Villa: 1 chức vô địch (1982)
- Chelsea: 2 chức vô địch (2012, 2021)
Europa League
Các đại diện Ngoại hạng Anh cũng gặt hái nhiều thành công tại Europa League:
- Chelsea: 2 chức vô địch (2013, 2019)
- Manchester United: 1 chức vô địch (2017)
- Liverpool: 3 chức vô địch (1973, 1976, 2001)
- Tottenham Hotspur: 2 chức vô địch (1972, 1984)
Nhiều CLB khác cũng từng lọt vào chung kết hoặc vào sâu tại Europa League.
Lên, xuống hạng
Hệ thống lên xuống hạng giữa Ngoại hạng Anh và English Football League:
- 3 đội xếp cuối bảng xếp hạng Ngoại hạng Anh mỗi mùa sẽ xuống chơi ở giải hạng dưới (EFL Championship).
- 3 đội đứng đầu EFL Championship sẽ được lên chơi tại Ngoại hạng Anh mùa tiếp theo.
Đội xếp thứ 18 sẽ đá play-off với đội xếp thứ 3 ở Championship để giành suất ở lại Ngoại hạng Anh.
Số lần vô địch theo câu lạc bộ
| Câu lạc bộ | Số lần vô địch |
| Manchester United | 13 |
| Manchester City | 7 |
| Chelsea | 5 |
| Arsenal | 3 |
| Blackburn Rovers | 1 |
| Leicester City | 1 |
| Liverpool | 1 |
- Manchester United là đội giành nhiều chức vô địch Ngoại hạng Anh nhất với 13 lần, gần gấp đôi so với đội xếp thứ nhì.
- Ngoài ra còn có 6 đội khác từng lên ngôi vô địch gồm Manchester City, Chelsea, Arsenal, Blackburn, Leicester City và Liverpool.
Mùa 2023–2024
Mùa giải 2023-2024 của Ngoại hạng Anh đang trong giai đoạn khởi tranh. Có sự thay đổi đáng chú ý là việc Erik ten Hag dẫn dắt Manchester United thay thế HLV cũ Ralf Rangnick.
Một số dự đoán cho mù
Bản quyền truyền hình
Ngoại hạng Anh là giải đấu thu hút lượng người xem truyền hình lớn nhất thế giới:
- Mùa 2021-2022: lượng người xem truyền hình đạt con số kỷ lục 4,7 tỷ, tăng 4% so với mùa trước.
- 212 quốc gia và vùng lãnh thổ phát sóng các trận đấu Ngoại hạng Anh mỗi tuần.
- Giá trị bản quyền truyền hình mùa 2022-2025 là 5,1 tỷ bảng Anh mỗi năm.
Các sân vận động
Ngoại hạng Anh có một số sân vận động lớn và hiện đại nhất thế giới:
- Sân Old Trafford của Man United: sức chứa 76.000 chỗ
- Sân Emirates của Arsenal: 60.704 chỗ
- Sân Stamford Bridge của Chelsea: 41.841 chỗ
- Sân Etihad của Man City: 55.017 chỗ
- Sân Anfield của Liverpool: 53.394 chỗ -…
Hầu hết các sân đều có tỷ lệ lấp đầy rất cao (trên 95%) mỗi mùa.
Các HLV hiện tại
| Câu lạc bộ | Huấn luyện viên |
| Arsenal | Mikel Arteta |
| Aston Villa | Unai Emery |
| Bournemouth | Gary O’Neil |
| Brentford | Thomas Frank |
| Brighton & Hove Albion | Roberto De Zerbi |
| Chelsea | Graham Potter |
….
Giá trị chuyển nhượng
- Tổng giá trị chuyển nhượng cầu thủ của Ngoại hạng Anh mùa 2022-2023 lên tới 1,92 tỷ bảng.
- Con số này chiếm 29% tổng giá trị chuyển nhượng toàn thế giới.
- 5 đội có giá trị chuyển nhượng cao nhất lần lượt là:
- Manchester City: 1 tỷ bảng
- Liverpool: 902 triệu bảng
- Manchester United: 839 triệu bảng
- Chelsea: 765 triệu bảng
- Tottenham: 693 triệu bảng
Cầu thủ ghi bàn hàng đầu
Cầu thủ ghi được nhiều bàn thắng nhất Ngoại hạng Anh trong lịch sử (tính đến nay) là Alan Shearer với 260 bàn.
Ngoài ra còn có Wayne Rooney xếp thứ 2 với 208 bàn và Andy Cole đứng thứ 3 với 187 bàn.
Kết luận
Ngoại hạng Anh là giải bóng đá nhà nghề hàng đầu thế giới. Với lịch sử hình thành và phát triển 30 năm, giải đấu không ngừng đổi mới, thu hút đông đảo các ngôi sao bóng đá.
Đây cũng là giải đấu có chất lượng chuyên môn cao, thu hút sự quan tâm của hàng triệu khán giả trên khắp thế giới. Các CLB Anh cũng giành nhiều thành công trên đấu trường châu Âu.
Hi vọng Ngoại hạng Anh sẽ tiếp tục phát triển và củng cố vị thế số 1 thế giới trong những năm tới.
